Жеті кодекс пен сегіз заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді

Мемлекет басшысы Қасым Жомарт Тоқаев отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазаны қатаңдату туралы заңға қол қойды. Негізгі заңнамалық құжаттар ҚР 15 заңнамалық актісіне, оның ішінде жеті кодекс пен сегіз заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

Жаңа құжат қосымша әйелдер мен балалардың заңды мүдделерін қамтамасыз ету құқықтық тетіктерді қарастырады. Ең бастысы елдегі отбасы институтын нығайту. Сонымен қатар, тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілік күшейеді, мысалы, қазір үш жылдан сегіз жылға дейін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру қаупі бар, бұрын бас бостандығын шектеу болған. Қостанай облысы бойынша бала құқықтары жөніндегі уәкіл Несібелі Басенова атап өткендей, жаңа заң мықты отбасы институтына негіз болады.

– Бірінші қыркүйектен бастап бізде бұл жұмыс күшейе түсті президенттің жолдауы онда ол балалар мен әйелдерге қатысты осы қылмысқа назар аударды. Сондықтан қоғамдық және ҮЕҰ арасында әртүрлі мемлекеттік және жеке институттар арасында кеңінен талқылау болды. Әйелдер мен балалардың қауіпсіздігі туралы заңның өзі ол көптеген басқа заңдарды қамтыды, менің ойымша, 70-ке жуық түзету бар. Негізінен заңдар – қылмыстық кодекс, әкімшілік кодекс, бала туралы заң, білім туралы заң, – дейді Несібелі Басенова.

Егер өзіне-өзі қол жұмсауға әкеп соқтырса, онда басқа адамның кінәсі болса, үш жылдан бес жылға дейін бас бостандығынан айыру қарастырылған. Балаларды қорқыту бабына кім түссе де жауапкершілікке тартылады, ал мамандар заңдық новеллаларда кәмелетке толмағандардың құқықтары жөніндегі уәкілдердің міндеттері егжей-тегжей сипатталғанын атап өтеді.

– Біздің құқықтарымыз бен міндеттеріміз осы заңда неғұрлым кеңейтіліп көрсетілген. Егер бұрын бізде бала құқықтары туралы заңда бала құқықтары жөніндегі уәкілдің бір кішкентай тармағы болса, яғни ол кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауда және бұзылған құқықтарды қалпына келтіруде тұр. Бүгін уәкілетті органның жұмысы немен байланысты болатыны егжей-тегжейлі сипатталған, яғни мұнда барлық мемлекеттік мүдделі органдардың бала құқықтары жөніндегі уәкілдің жұмысына толық жәрдемдесуі. Яғни, бұл жерде біз қоғамдық негізде жұмыс істейтін жалғыз нәрсе, біз мемлекеттік мекеме емеспіз, бірақ соған қарамастан біздің құқықтық міндеттеріміз осы- заңда кеңейген жоқ, – дейді балалар құқықтары жөніндегі уәкіл.

Осылайша, заң жобаларындағы негізгі өзгерістер тұрмыстық зорлық-зомбылықты қылмыстық жауапкершілікке тарту, барлық нысандары үшін жазаны қатаңдату болып табылады. Балаларға қатысты зорлық-зомбылық, әйелдердің құқықтарын қорғау және тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы барлық алдын алу шаралары көрсетілген.

Астанада Қазақстан экономикасының бұрынғы министрі Қуандық Бишімбаевтың әйелі Салтанат Нүкенованы азаптап, өлтірді деп айыпталған іс бойынша сот тергеуі аяқталды. Осы апта келесі кезең тараптардың пікірталастары басталады. Іс материалдарын қарау кезінде 2023 жылдың қараша айындағы оқиғалардың егжей-тегжейлері өзінің қатыгездігімен таң қалдырды. Сот отырыстарында бұрынғы министр жұбайын қалай ұрғанын егжей-тегжейлі айтып берді, ал ол қайтыс болған кезде көріпкелге қоңырау шалып, досымен хат жазысып тұрды.

Не болды?

2023 жылдың 8 қарашасында кешке Қуандық Бишімбаев бұрынғы министрдің отбасына тиесілі «Bau» мейрамханасында әйелімен араздасып қалды. Онда ерлі-зайыптылар VIP бөлмелердің бірін алды.

Алғаш рет ер адам Салтанат Нүкенованы дәретханада ұрып тастаған. Сотта ол жанжал кезінде Нүкенова өзіне сыйға тартылған зергерлік бұйымдарды өзінен алып тастап, дәретханаға тастағанын, содан кейін ол дәретханаға бетімен құлап, басын плиталы еденге соққанын сотталушы айтты. Сотта Нүкенованың отбасының адвокаттары Салтанаттың өзінен алып тастаған сағаттары мен білезіктерінің суреттерін көрсетті.

Сараптама нәтижелері бұл заттардың өз қолымен алынғанын көрсетті. Сонымен қатар, олар Нүкенованың қанында алкогольдің көп мөлшері жоқ екенін атап өтті, сондықтан ол сол кезде бейсаналық күйде болды деп айту мүмкін емес.

«Мұрнының сынуы үшін дәретханаға адамды әдейі соғу керек», – деді сот сарапшысы Тахир Халимназаров.

Бишімбаев екінші рет лифттен шыққан кезде әйелін соққыға жыққан. Олар мейрамханадан үйге кетуге тырысқан, бірақ ол тым мас болып, шекараға кірді. Осыдан кейін ерлі-зайыптылар VIP бөлмеге оралуға шешім қабылдаған. Лифтте олардың арасында тағы да жанжал басталып, Бишімбаев оны бетінен төрт рет ұрған. Әйелі құлаған кезде, ол оны бірнеше рет тепкілеп, шашын көтермек болады, содан кейін оны VIP бөлмеге сүйреп апарған. Сотта лифттен шыққаннан кейін ұрып-соғудың бейнежазбасы көрсетілді. Әрі қарай не болғаны белгісіз, өйткені VIP бөлмеде камералар жоқ.

– Мен оның шашынан ұстадым, төрт шапалақ бердім, екеуі сол қолымнан, екеуі оң қолымнан, ол сол сәтте құлап кеткен сияқты. Ол құлап бара жатқанда, мен оны үш-төрт рет жамбасынан, бөксесінен тепкіледім, өмірлік органнына тиіп кетпейтінін анық білдім, өйткені мен оны төрт рет тептім: «тұр, сен не істейсің». Мен ашуланып, шашымды көтере бастадым», – деді бұрынғы министр сотта.

Оның айтуынша, VIP бөлмеде әйелі диванға жатып, ұйықтап қалған. Келесі күні Бишімбаев әйелін мейрамханада тастап, өзі кетіп қалады. Ол тек 9 қарашада кешке Нүкенованың беті мен денесі салқындағанын байқаған кезде жедел жәрдем шақырады. Дәрігерлер әйелдің қайтыс болғанын айтқан.
Өлтірілген адамның денесінде көптеген жарақаттар мен көгерулер болған. Сот сараптамасы Салтанат Нүкенованың жедел субдуральды гематомамен бірге жүретін жабық ми жарақатынан қайтыс болғанын көрсетті. Әйелдің мойнынан тұншықтыру белгілері табылды.

Өлгенге дейінгі соңғы сағаттарда медициналық сарапшының айтуынша, Нүкенова азап шеккен. Ол қатты соққыдан тұншығып өлген және Бишімбаев жедел жәрдем шақыруға шешім қабылдағанға дейін көп уақыт бұрын қайтыс болған.

Бишімбаев және оның немере ағасы, басқа да куәгерлер не дейді?

Қуандық Бишімбаев бірден ұсталды. Сот отырысы 2024 жылдың 11 наурызында басталды.

Бастапқыда сотталушы кінәсін мойындамады. Ол әйелінің өліміне қатысы бар, бірақ қасақана өлтірмеген, мұндай мағынасыз әрекетті жасау ниетім болған жоқ деді. Осылайша ол Нүкенованың анасының түсініктемесіне жауап берді. Бишімбаев сөз сөйлеген кезде Нүкенованың анасы: «мен баламның жүзін көрмедім, сен менің қызымды сегіз сағат бойы өлтірдің» деді.

Осындай елімізде резонанс тудырған істің арқасында отбасыдағы зорлық-зомбылық туралы заң қабылдады Қазақстан Парламенті Сенатының депутаттары екі оқылымда әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері жөніндегі заңға түзетулерді мақұлдады.
Заңның мақсаты-әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша мемлекеттік саясаттың құқықтық, экономикалық, әлеуметтік, институционалдық және ұйымдастырушылық негіздерін жетілдіру.

Заңның негізгі міндеттерінің қатарына: әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстен Қазақстанның Қылмыстық кодексіне көшіру арқылы ұрып соғуды және денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіруді криминализациялау; “Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру” 106-бабы және «денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтіру» 107-бабы бойынша бас бостандығын шектеу түріндегі жазаны алып тастау жолымен жауапкершілікті қатаңдату; кәмелетке толмағандарға қатысты физикалық зорлық-зомбылық пен қатыгездікпен байланысты қылмыстар бойынша тараптардың татуласу мүмкіндігін болдырмау; Қылмыстық кодекстің қолданыстағы нормаларында көзделген басқа да баламалы жазалау шараларын алып тастау жолымен жас адамды өлтіргені, жас жігітке қатысты зорлау жасағаны және кәмелетке толмағанға қатысты жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық жасағаны үшін өмір бойына бас бостандығынан айыруды белгілеу; Қылмыстық кодекске 121-1-баптың жаңа бөлігін енгізу арқылы 16 жасқа толмаған адамдарға жыныстық зорлық-зомбылық көрсетуді қылмыстық жауапкершілікке тарту.

Аяжан СЕРІК,
суретті түсірген
Лариса БОЖКО