Экожүйенің қалпына келуіне бағытталған қадам

Тобыл өзені – аймақтың маңызды су көзі, оның жағдайына су сапасы, экожүйенің тұрақтылығы мен қоршаған ортаның әл-ауқаты тәуелді.

Соңғы жылдары өзеннің арнасы ластануы өзекті мәселеге айналды. Бұл жағдайдың негізгі себебі – соңғы жылдары күшті тасқындардың болмауы. Табиғи тасқындар өзенді табиғи түрде тазартып, су ресурстарын жаңартуға ықпал етеді. Бірақ тасқындардың жетіспеушілігі өзен арнасының батпақтанып, өсімдіктермен жабылуына, су сапасының нашарлауына әкелді, бұл гидрологиялық теңгерімді қалпына келтіру үшін шұғыл шаралар қабылдауды талап етеді.

Тасқындар өзеннің «қайта жандануына» себепші болып, арнаны тазартып, судың көлемін жаңартады. Соңғы жылдардағы тасқындар Тобыл өзенінің кейбір учаскелерінде судың деңгейін көтерді. Қаратомар және Жоғарғы Тобыл су қоймалары сәйкесінше 98% және 93% деңгейде толтырылды, бұл олардың су режимін реттеудегі маңызын көрсетті. Алайда, соңғы жылдардағы шектеулі тасқындар судың жаңаруын қамтамасыз етпей, шөгінділердің жиналуы мен экожүйенің нашарлауына әкеліп соқты.

– 2008 жылдан бастап Тобыл өзенінің арнасын тазарту бойынша кең көлемді жұмыстар жүргізілуде. Жұмыстар жергілікті бюджет есебінен қаржыландырылады және арнаны тереңдету, қамыс пен бұталарды жою сияқты кешенді шараларды қамтиды. Бұл үдеріс жобалық-сметалық құжаттама (ЖСҚ) негізінде жүзеге асырылады, ол барлық қажетті сараптамалық тексеруден өтеді. Жұмыстар гидрологиялық режимді жақсартуға бағытталған және өзен мен жақын орналасқан су айдындарының жағдайына оң әсер етеді, – дейді Қостанай облысы әкімдігінің Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы.

Тазарту технологиясы өңірдің экологиялық нормалары мен қажеттіліктеріне сәйкес әзірленеді. Ең алдымен, батпақтанып, өсімдіктермен жабылған жерлерге басымдық беріледі. Топырақ пен артық өсімдіктерді алып тастау судың айналымын жақсартуға және экожүйенің дұрыс жұмыс істеуіне қолайлы жағдай жасауға мүмкіндік береді. Мұндай жұмыстардың нәтижесі қысқа мерзімді ғана емес, ұзақ мерзімді де оң әсер етеді.

Тобыл өзеніндегі судың сапасын бақылауды «Қазгидромет» РМК мемлекеттік мониторингі жүзеге асырады. Су ресурстарының жай-күйіне қатысты тұрақты өлшеулер мен талдаулар уақытылы өзгерістерді анықтауға және түзету шараларын қабылдауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, арнаның қайталама ластануын болдырмау шаралары ерекше маңызды. Бұл үшін су қорғау аймақтары мен белдеулері құрылып, олардың көмегімен ластанған заттардың енуіне тосқауыл қойылады.

Бұл шаралардың басты мақсаты – гидрологиялық режимді жақсарту, су ресурстарының экологиялық тұрақтылығын сақтау болып табылады. Соңғы бірнеше жыл бойы айтарлықтай тасқындардың болмауы өзендердің арналарын лайлап, өсімдіктердің қаулап өсуіне әкелді. Бұл өзендердегі судың сапасына кері әсерін тигізіп, экожүйеге зиянын тигізеді. Сондықтан арналарды тазарту жұмыстары – аса маңызды экологиялық міндеттердің бірі.
2022 жылы Тобыл өзенінің оң жақ жағалауының КЖБИ көпірі маңындағы арнасын тазарту жобасы аяқталды. Бұл жұмыс 17 гектар аумақты қамтып, 77 млн теңге игерілді. Жұмысты Қостанайлық «ALLIANCE» ЖШС мердігерлері атқарды.

Судың сапасы мен өзен арнасының табиғи ағысын қалпына келтіру – табиғатты қорғау саласындағы басты мақсаттардың бірі. Арнаның лайлануы және жағалаудағы қамыс пен бұталардың өсуі өзеннің табиғи ағысын бұзады, бұл өз кезегінде балықтардың тіршілік ету ортасын тарылтып, су көздерінің сапасын төмендетеді. Сондықтан арналарды тереңдету мен тазалау жұмыстарының маңыздылығы айрықша. Өткен жылы Қостанайда Гагарин тоғанынан орталық жағажайға дейінгі Тобыл өзенінің арнасын тазарту жұмыстары басталды. 22,6 гектар аумақты қамтыған бұл жоба «СК ЭкоСтройГрупп» ЖШС (Павлодар) мердігерімен жүзеге асырылуда. Жобаның жалпы құны 525,8 млн теңгені құрады. Өткен жылы 67,6 млн теңге игерілді.

— Биыл Қостанайдағы Тобыл арнасын тазарту жұмыстары аяқталды. Біз арнаның түбін лайдан тазарттық, жағалаудағы қамысты қырқып, арнаны тереңдеттік. Мұндай жұмыстар судың табиғи ағымын жақсартып, оның сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Келесі жылы көлемі шамамен бір шақырым болатын, Үлкен көпірден Гагарин тоғанына дейінгі аумақты қамтитын ауқымды жұмыстар күтіп тұр, – деп атап өтті «СК ЭкоСтройГрупп» ЖШС учаске бастығы Жанболат Әміржанов.

Өзендердің экологиялық жағдайын жақсарту – халықтың өмір сүру сапасын арттырады. Су көздерінің тазалығы ауыл шаруашылығы мен халықтың күнделікті тұрмысында маңызды рөл атқарады. Су ресурстарын сақтап, оларды ретке келтіру үшін кешенді шаралар қажет. Су қоймаларын ретке келтіру мақсатында Қостанайдағы Притобольский паркі аумағында Тобыл өзенінің арнасын, Жітіқарадағы Шортанды өзенін, сондай-ақ Аманкелді ауданы Үрпек ауылы маңындағы Торғай өзенін тазарту бойынша жобалық-сметалық құжаттама әзірленген. Су ресурстарын тазарту мен жақсарту үшін жүргізілетін бұл шаралар болашақ ұрпақ үшін экологиялық тепе-теңдікті сақтауға бағытталған маңызды қадамдар болып саналады.
Қоршаған ортаны қорғау шаралары экологиялық тепе-теңдікті қалпына келтіруге ықпал етеді. Су қорғау аймақтарының құрылуы өзенді қорғаумен қатар, су ресурстарын сақтау маңыздылығына қоғамның назарын аударады.

Өзен арнасын тазарту айтарлықтай көлемде жиналған қалдықтарды өңдеуді талап етеді. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің талаптарына сәйкес, жиналған қалдықтардың бір бөлігі қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарына шығарылады, ал басқа бөлігі ЖСҚ-мен белгіленген жер учаскелерінде кәдеге жаратылады. Бұл қоршаған ортаға әсерді барынша азайтуға және жиналған материалдарды тиімді өңдеуге мүмкіндік береді. Экологиялық қауіпсіздік – барлық іс-шараларды жүзеге асырудың басты шарты.

– Тобыл өзенінің арнасын тазарту жұмыстарының маңызды аспектісі – аймақ тұрғындарымен өзара әрекеттестік. Басқарма азаматтардан мұндай жұмыстарды жүргізу қажеттілігі туралы өтініштер қабылдайды, бұл халықтың экологиялық бастамаларға шынайы қызығушылығын көрсетеді. Жергілікті тұрғындардың пікірін ескеру аймақтың нақты қажеттіліктерін ескеретін іс-шараларды жоспарлауға мүмкіндік береді, – дейді басқарма мамандары.

Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс экологиялық білім беру, суды үнемдеу және халықтың қоршаған ортаны қорғауға қатысты саналы көзқарасын қалыптастыру шараларын қамтиды. Қоғамдық қатысу ашық диалог пен серіктестікке негіз болып, су ресурстарын сақтауға бағытталған жұмыстарды тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Тобыл өзенінің арнасын тазарту жұмыстары – бұл судың сапасын жақсартуға, гидрологиялық тепе-теңдікті қамтамасыз етуге және өңірдің экологиялық тұрақтылығын қолдауға бағытталған кешенді әрі ұзақ мерзімді міндет. Бұл мемлекет пен қоғамның бірлескен күш-жігерін талап етеді. Тек бірлесе отырып, жағдайды жақсартуға және өзеннің қайталама ластануына жол бермеуге болады.

Қоршаған ортаны қорғауға қатысты іс-шаралар мен шешімдерге азаматтардың әкімшілік актілерге қатысты шағымдану құқығы бар. Бұл Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 91-бабында көзделген, бұл процесті ашық және қолжетімді етеді. Тобылдың арнасын тазарту және қалпына келтіру – бұл тек техникалық міндет қана емес, сонымен қатар өңірдің тұрақты дамуына және болашақ ұрпаққа табиғи мұраны сақтауға бағытталған маңызды қадам.

Аяжан СЕРІК,
сурет авхивтен алынды