Соғыста Отан үшін от кешкен сарбаздардың бірі – қостанайлық жерлесіміз

Қасымхан Алдабергенов 1925 жылы қыркүйекте Қамысты ауданы Талдыкөл ауылында дүниеге келген. Содан кейін оның отбасы Жітіқара ауданына, Милютин совхозына, Шілікті ауылына көшеді. Соғыс басталған кезде Қасымхан небәрі 16 жаста, 7 жылдық мектепті бітірген. Оқушы ретінде 1943 жылы Жітіқара аудандық әскери комитеті Кеңес Армиясының қатарына шақырылды. Осылайша Қасымхан Алдабергенов пулемет училищесінің курсанты болды және қысқа уақыт ішінде өзін тамаша пулеметші ретінде көрсетті.

Оқу алты айға созылды, бірақ Қасымхан курстарды аяқтауға үлгермеді, өйткені басқа курсанттардың қатарында ол 1943 жылдың маусымы мен 1945 жылдың қаңтары аралығында Владимир облысында, краснознамень гвардиялық әуе-десанттық бригадасында әскери шеберлікті оқыған әуе-десанттық әскерлерге жіберілді.

Мұнда, ардагер еске түсіргендей, курсанттар тәуліктің кез келген уақытында және кез келген жағдайда парашютпен секіруге мәжбүр болды. Ол кездедігі күннің ертеңі бар ма, жоқ па беймәлім еді. Бірақ ілім жалғасты-олар резерв ретінде дайындалды.

Алайда, 1945 жылдың басында десанттық әскерлерге деген қажеттілік азайып, 1945 жылдың қаңтарында бригада атқыштар полкі болып қайта құрылғаны белгілі болды.

Оқудан кейін бірден Қасымхан Алдабергенов 1945 жылғы ең қатал шайқастарға түсіп, 2 және 3-ші Украин майдандарында шайқасты. Венгрия, Австрия, Чехословакияны азат етуге де қатысты. Ардагер өзінің естеліктерінде соғыс батылдық, тәртіп пен төзімділіктің сынағы болғанын айтады.

– Бұл қасиеттерге ие болмаған адам қайтыс болды. Бұл соғыс Заңы. Оқ астында қорқыныш қана емес, қуаныш та болды. Менімен Шымкент облысының оңтүстік тұрғыны-қазақ қызмет етті. Оның есімі Ташен сияқты. Бірде танк оған жақындап, жекпе – жек жеке-жеке өтті. Танк өртеніп кетті. Тәшен  отырды да, қолын тізесіне шапалақтап: “Алахай! Алахай!”,- делінген ардагердің естеліктерінде.

Чехословакиядағы ауылдардың бірінде жаулардың орналасқан жерін барлау тапсырылған кезде Алдабергенов отряды мен өз оқтарының астына түсуге мәжбүр болды. Оларды жаулар деп қателесіп, кеңес бөлімшелері өздеріне оқ жаудыра бастады. Тек кейін ” өзіңдікі! Атпаңыз!”шығыннан құтылу мүмкін еді. Бұл 1945 жылы 9 мамырда таңертең болды.

Жеңісті сол жерде, Чехословакияда қарсы алды. Қаланы басып алған фашистер тапсырылды. Кеңес отряды Чехословакияны аралап жүргенде, оларды ескі де, кіші де гүлдермен күтіп алды.

Қ. Алдабергенов еске салғандай, үйге бірден емес, 1950 жылы ғана оралуға мүмкіндік туды. Үйге келгеннен кейін Қасымхан Әли өз өмірін мұғалім болып жұмыс істеуге арнады, сондай-ақ жергілікті “Қостанай таңы”газетіне мақалалар жазды. Ол 1959 жылдан бастап аудандық, облыстық және республикалық айтыстардың қатысушысы болып табылады.

Мүмкіндігінше және денсаулық жағдайына байланысты Қасымхан ата белсенді өмір салтын жүргізуді, ұсақ-түйектерге қуанып, немерелері мен шөберелерін тәрбиелеуді жалғастыруда.

– Соғыстан кейін қалыпты өмірге оралу қиын болды ма?

– Соғыс туралы естеліктер ұзақ уақытқа созылды. Бірақ мен қай жерде жақсы, қай жерде нашар екенін түсінбедім. Менің өмірімнің ең ұмытылмас жылдары болды. Менің жастық шағым сол кезеңмен ұштасты. Не болғанмен де бірнеше жыл бірнеше онжылдыққа созылды деп айта аламын.

– Қазіргі жастарға не айтқыңыз келеді? Оған қандай да бір тілектер бар ма?

– Мен білмеймін, өйткені жастар қазір бүлінген. Оларға бір нәрсені айтып, түсіндіру қиындау. Біздің ұрпақ жолыққан нәрсе енді ешқашан қайталанбайды деп үміттенемін. Олардың өмірі бейбіт және бақытқа толы болсын. Дегенмен де жастар кітап оқудан қалды. Қазір барлығы телефонда бар, ізденіс жоқ. Онымен қоса жастардың көбі дінге жақын болып кетті. Ал мұндай адамнан беделді азамат шықпайды. Қайда қарамасанда барлығы ораза ұстайды, намаз оқиды.

– Қазіргі өмір мен бұрын қандай айырмашылық бар немесе не өзгермей сол күйі қалды?

– Ешбір жан жұмыссыз отырмаған, барлығы күні-түні бірнеше істі тындырып, сыртта жүретін. Қандай жұмыс болсын таңдау деген болмады, барлығын жасадық. Халық жұмыссыз қаламын деп те ойламаған. Сонымен қатар уақыты еңбек ақысы төленіп отырды. Ал қазір адамдарға ұнамайтын нәрселер көп. Жастар ауылда дайын тұрған жұмысты жақтырмайды. Үлкен қалаға, не болмасын басқа елге кетіп жаңа технологияларды үйреніп, сонда қызығушылығы оянып қалып қояды. Ал сонда елімізді дамытатын кім, неліктен олырға жағдай елімізде жасалмаған.

– Журналист болып жазған мақалаларыңыз қандай тақырыптар болды? Қандай мәселе көтерілді?

– Мемлекеттің, республиканың, ауданның, облыстың қандай мұқтажы болды, немен шұғылданды, жетістігі не болды, кемшілігі не болды барлығын жаздық. Тек бір сала емес, түрлі салаларды қамтып, әр жақтан қарап, зерттедік. Газетке жазбайтын тақырып бар ма. Қоғамның басында қандай тіршілік бар соның барлығын жаздық. Бұрын газет-журналдың артықшылығы көп еді, кез-келген мемлекеттік орган болсын, мектеп болсын газетте біз туралы не жазады, не айтады екен деп үтір, нүктесіне дейін оқитын. Қазір еңбек құнсыздануда. Бұрынғыдай газеттің орны жоқ. Әрине оқитындар бар, бірақ көбіне интернеттен қарай салған жеңіл.

– Өмірдің мәні неде ?

– Өмірдің мәні жақсы азамат болу, отау көтеру, бала шағаны оқыту, тәрбиелеу, оларды адам қылып шығару. Ол үшін жұмыс істеу керек, жқмысқа кіру үшін пара беру керек. Я болмаса бір таныстарын болу керек. Қазірде сол, бұрында сол. Өзгермеген істердің бірі осы. Сол заманның мәселесі, осы замандада бар. 100 жыл өтседе әлі жоя алмай жатқан сол баяғы коррупция, танысым, туысым деген ұғымдар. Адамдар жалақыдан келесі жалақыға дейін өмір сүріп жатыр. Пенсиялары аз, әрбір отбасының мойнында бірнеше несиесі бар. Бір нәрсе болса кредит алады, оны екі есе қылып қайтарады. Бұл әрине, бірден жойылып кетпейді, дегенмен де олардан арылуға тырысу керек. Мемлекет тарапынан қолдау керек.

Сексен жылдан аса өмірін қасиетті өнер жолына бағыштаған ақсақалдың өнегемен өрілген ғибратты ғұмыры тереңдігімен, мазмұнды мәнімен тағылымды. Өткен күн өнегесін парақтап, тарих тарамдарына көз жүгіртер болсақ, 1959 мен 1979 жылдар аралығында Қостанайда алты рет облыстық ақындар айтысы өткізілген екен. Соның төртеуінде Қасымхан Алдабергенов топ жарып, жеңімпаз тұғырына көтеріліпті. Бұдан бөлек, Темірше Сарыбаевтың бастамасымен Қазақ телевизиясының алтын қорына жазылып алынған Абайдың «Масғұт», «Ескендір» поэмаларын оқыған әуезді үні де Қасымхан Алдабергеновтің ұлттық өнеріміз бен төл әдебиетімізді келешек ұрпақ санасына сіңіру жолында үздіксіз істеп келе жатқан тағылымды жұмыстарының жемісі.Қасымхан атаның өлеңдері мен публицистикалық шығармалары екі том болып жарық көрді.

«Қостанай секілді тіліміз көп зардап шеккен өңірде халқымыздың төл өнерін өмір бойы насихаттау деген Қасымхан ағаның ерлік ісі деуге болады. Ол кісінің қарапайымдылығы, кісілігі бір төбе» деді Қасымхан ағаның әріптес інісі, қазақ тележурналистикасының ардагері Қажы Қорған.

– Қазақтың  халық әндерін, жыршылықты, термешілікті, қобызды, яғни бағзыдан келе жатқан төл өнерімізді тірілтуіміз керек. Бүгінде оны білетіндер азайып бара жатыр. Қазіргі ұрпақ еуропалық салдыр-гүлдір музыкаға әуес. Жастардың бойына, санасына өзіміздің табиғи ұлттық өнерімізді сіңіруіміз қажет,  – деп сөзін түйіндеді ақсақал.

Айта кету керек алдынғы аптада қарт майдангер, облыстық «Қостанай таңы» газетінің ардагері, ғасыр жасаған атамыз Қасымхан Алдабергенұлы Қазақстан журналистер одағының мүшелігіне кіріп, «Қазақстанның Құрметті журналисі» медалін кеудесіне тақты.
Қазақстан журналистер одағының атынан облыстық филиал жетекшісі Александра Серғазинова және “Костанайские новости” газетінің бас редакторы Олег Гурский ақсақалға табыстады.

– Бұл – маған артылған тағы бір жауапкершілік әрі құрмет,– деді марапат иесі.

Құдайға шүкір, биыл жүзге келген майдангер тың, қуатты. Әлі күнге дейін қолынан қаламы түскен емес. Шолпан әжеміз екеуі бала-шағаның ортасында немере-шөберенің қызығына малшынып ғұмыр кешіп жатыр.

Аяжан СЕРІК,

суретті түсірген Нуржан СМАИЛОВ