Көкпар ат спортының дамуы мен жетістіктері

Ат спорт түрлері өңірде соңғы жылдары айтарлықтай дамып келеді, бұл ат жарыстары мен «көкпар» ойынын да қамтиды. Бұл тек ең батыл және ержүрек ойыншыларға арналған.

Қазақстандық көкпар тарихында Қостанай облысының құрамасы чемпионатта ерекше жетістіктерге көптеген уақыт бойы жеткен жоқ. Ал соңғы бірнеше жылда жыл сайын бірінші орындарды алып, басты назарды өздеріне аударуда. Қостанай облысында ат спорты айтарлықтай дамып, жоғары нәтижелерге қол жеткізді. Оның негізгі орталықтарының бірі Садчиков ауылында орналасқан. Мұнда облыстың шабандоздары мен аттары дайындық жиындарынан өтеді. Олар қазақтың дәстүрлі ойындары — аударыспақ пен көкпарға қатысу үшін жаттығып, Қазақстан бойынша аймақ намысын қорғайды.

Көкпар — қазақтың ұлттық ойыны және ол өңір тұрғындарының ғана емес, басқа аймақтар мен елдерден келген туристердің де назарын аударуда. Бұл спорт мәдени мұраны сақтап, оны жаңғыртуға ықпал етеді. Өңірде ат спорты клубтары мен ипподромдар дамып, жаттығулар мен жарыстар өткізуге қажетті заманауи жағдайлар жасалуда. Бұл көкпар мен басқа да ат спорты түрлеріне деген қызығушылықты арттырып, көбірек қатысушылар мен көрермендерді тартуға септігін тигізуде.

Көкпардың дамуына ерекше үлес қосып жүрген федерацияның басшысы Айдарбек Ходжаназаров соңғы үш жылдан бері осы ұйымды басқарып келеді. Футбол сияқты командалық спорт түрлерінде әр ойыншының өз рөлі бар, сол сияқты көкпарда да қорғаушы, шабуылшы позициялары кездеседі. Бұл жерде аттардың барлығы Қостанай облысының намысын Қазақстанда және әлемдік деңгейде қорғап жүрген сәйгүліктер.

– Әлемдік деңгейде деп айтуға толық негіз бар. Себебі, биыл Астана қаласында өткен дүниежүзілік көшпенділер ойынында еліміздің намысын қорғаған төрт сәйгүлік дәл осы атқорада жаттығудан өткен болатын. Бұл аттар — «Нұртөбел», «Доллар», «Қараман» және «Алға». Атап айтқанда, «Нұртөбел» айғырымыз «Үздік арғымақ» номинациясын жеңіп алды, ал «Доллар» жекпе-жек аттар сайысында 15 сәйгүлік арасында екінші орын алды. Бұл жыл Қостанай облысы үшін жемісті болды. Алайда бір жетіспеген нәрсе бар — ол ҚР чемпионаты. Өкінішке орай, біз 17 команданың ішінде қола жүлдегері атандық. Негізгі мақсатымыз — финалға шығу болатын. Дегенмен, біздің команда Солтүстік кубогын жеңіп алды және Башқұртстанда өткен жарыста чемпион атанды, – дейді Қостанай облысы көкпар федерациясының өкілі Бақдәулет Асанов.

Қазіргі кезде қараша айы, маусым жабылды, ал басты құрамда ойнайтын аттар демалысқа жіберілді. Қалған 20 шақты сәйгүлік, оның ішінде жаңа аттар бар, тәрбиеленуде. Шабандоздар кезекпен демалып, жаттығуларын жалғастыруда. Ауа-райының қолайлығына байланысты кішігірім жарыстарға қатысып тұрады. Себебі, шабандоздарға дайындық қажет, ол тек көкпар немесе жарыс тәріздес болуы тиіс. Ауа райы минус 20 градусқа төмендегенде дайындық тоқтайды, бірақ басқа жағдайда қысы-жазы аттарға дайындық қажет.

– Садчиковка ауылында 32 сәйгүлік бар. Заречный ауданында жеке кәсіпкерлердің ат қорасында 1-2 көкпар аттары сақталады. Қостанай облысы бойынша көкпар аттарының саны 144-ке жетеді. Биылғы «Тың целина» ойындарына 13 команда қатысқандықтан, біз нақты санын білеміз, – дейді Бақдаулет Асанов.

Қазіргі уақытта ат спортына көптеп инвестициялар салынуда, бұл жағдай аттарды күтуді, жаттықтыру мен ветеринарлық қызмет көрсетуді жақсартуға ықпал етеді. Көкпар айғырының дайындығына шамамен бір-екі жыл уақыт кетеді, бірақ көкпарды көрген аттарға бейімделуге 30-40 күн жеткілікті. Ал көкпаршылардың өздерінің қалауына байланысты, біреу бір жыл ішінде мықты көкпаршы болса, екіншісіне біраз уақыт керек.
Аттарды күтіп-баптау ерекше назарда, кейбірі бір бөлмелі пәтер жағдайында тұрса, ең қымбат үлгілері үш бөлмелі пәтерге тең дәрежеде бағаланады.
Айта кету керек, Көкпар Федерациясы мемлекеттік қолдауға ие емес, бұл ұйым толықтай жеке меншік болып табылады. Федерацияның негізі командасында 12 ойыншы бар, оның ай сайынғы арнайы премиясы бар. Көкпар спорты қатысушылардан физикалық күш-жігерді ғана емес, жоғары шабандоздық шеберлікті, ерлік пен командалық рухты талап етеді. Көкпардың шиеленісті әрі әсерлі тартысы оны ерекше көріністі, сезімге толы спорт түріне айналдырады.

Инфрақұрылымның жақсаруы мен ұлттық спорт түрлеріне қызығушылықтың артуымен, біздің өңір ат спортының бір орталығына айналуға барлық мүмкіндіктерге ие. Бұл мәдени мұраны нығайтып, спортшылар үшін жаңа мүмкіндіктер ашады, сондай-ақ болашақ ұрпақтарға қуаныш пен пайда әкеледі.

Көкпар, ұлттық ойын ретінде, қазақстандық спортты әлемге танытуға ықпал етті. Бұл ойын қиындықтарға толы және денсаулық үшін қауіпті болуы мүмкін, бірақ ат спортының жанкүйерлері оған елеулі қызығушылық танытуда. Қазақстанның әртүрлі аймақтарында көкпар командалары жарыстарға қатысып, Қостанай облысының құрамасы да өз үлесін қосуда.

Аяжан СЕРІК,
суреттерді түсірген Лариса БОЖКО