Қаржы пирамидалары адамдар үшін, әсіресе экономикалық тұрақсыздық кезеңінде үлкен қауіп болып қала береді. Бір мысал, жұмыс іздеп, жоғары лауазымның азғыратын ұсынысына тап болған, бірақ нақты жұмыстың орнына қаржы пирамидасына қатысқандардың оқиғасы көп.
Қаржы пирамидасы – бұл кірістер нақты инвестициялар немесе өнімді сату арқылы емес, жаңа қатысушыларды тарту арқылы төленетін схема. Басында мұндай схемалар тартымды болып көрінуі мүмкін, әсіресе ең аз инвестициямен жоғары пайда уәде етілгенде. Алайда, пирамида өскен сайын ол тұрақсыз болып, сайып келгенде құлап, қатысушылардың көпшілігін шығынға ұшыратады.
– Менің досым фирмаға жүгінген кезде, оған жоғары лауазым ұсынылды, бұл оған бірден оғаш болып көрінді. Алайда оған жұмысқа орналасу үшін белгілі бір мөлшерде ақша салу керек деп уәде етілді. Бұл қаржы пирамидасының негізгі белгісі, қатысу бастапқы жарнаны талап етеді, содан кейін ол алдыңғы қатысушыларға төлеу үшін қолданылады, – дейді қала тұрғыны Айсауле Жұмағалиева.
Мұндай схемалар көптеген адамдарды тарту оңай болатын үлкен қалаларда жиі кездеседі. Онда олар іс жүзінде ашық жұмыс істей алады, заңды бизнес модельдерімен жабылады. Кішкентай қалаларда мұндай пирамидаларды табу қиынырақ, бірақ олар әлі де кездеседі, көбінесе жасырын әрекет етеді.
Қаржы пирамидасының нақты бірнеше белгілері бар. Олар сізге минималды тәуекелдермен тез және айтарлықтай пайда уәде етілсе – бұл сақ болуға себеп. Нақты өнімнің немесе қызметтің болмауы. Заңды бизнестерден айырмашылығы, пирамидаларда негізгі табыс тауарды немесе қызметті сату емес, жаңа мүшелерді тарту болып табылады. Егер төлем схемасы түсініксіз болса, бұл әрекеттің заңсыздығын жасыру үшін арнайы жасалуы мүмкін.
Жұмыс іздеп жүрген адамдардың көбісі компания жайында ақпаратты қарастырмайды. Олар бірден қомақты қаржы мен лауазымға қызығып, қайда барып, қалай төлем жасап қойғанын түсінбей қалады.
– Желілік маркетинг әлемдік нарықта бар құбылыс, оны жоққа шығаруға болмайды. Оған жақсы не жаман деген баға бере алмаймын. Ал қаржы пирамидасы деген – ол нағыз қылмыс, оған бас ауыртудың қажеті жоқ. «Артыңнан осыншама алып келіп, мынанша ақша қоссаң – осыншама ақша аласың» дегеннен құрылған алаяқтық әрекет. Осы орайда қаржы пирамидасы мен желілік маркетингті ажырата білу қажет. Желілік маркетингте сатылатын нақты бір заттары болады. Кез келген кәсіп белгілі бір тәуекелге құрылады.
Кез келген қаржылық шарттарға келіспес бұрын, компанияны мұқият зерттеңіз. Пікірлерді іздеңіз, лицензиялар мен заңды құжаттарды тексеріңіз. Егер күмәніңіз болса, қаржылық кеңесшілерден немесе заңгерлерден кеңес сұраңыз.
– Осы жылы ғана қаржы пирамидалары желісі бойынша сайттарға 175 сілтеме енгіздік, оның ішінде 87-сінің заңсыздығы расталды. Сонымен қатар, криптовалюта сатылымын бұғаттау бойынша жұмыс жүргізілді, біздің департамент ұсынған 60 сілтеменің 50 сілтемесінің заңсыздығы анықталды, – деп түсіндірді Қостанай облысы бойынша экономикалық тергеу департаментінің мамандары.
Қаржы пирамидалары көптеген адамдарды өз желілерінде ұстауды жалғастыруда, әсіресе олар ашық жұмыс істейтін ірі қалаларда көп кездеседі. Мұндай схемалардың құрбаны бола отырып, адамдар ақшаны ғана емес, уақытты да, тұрақты болашаққа деген үмітті де жоғалтады. Бұл схемаларды ұйымдастырушыларға қатысты сот істері қызу жүріп жатқанына және мемлекеттік органдар белсенді түсіндіру жұмыстарын жүргізіп жатқанына қарамастан, көптеген адамдар әлі де алаяқтардың құрбаны. Маңыздысы, көптеген адамдар заңды қаржы құралдарының қалай жұмыс істейтіні туралы жеткілікті білмейді. Экономика мен инвестициялар туралы негізгі білімнің болмауы оларды бір қарағанда заңды және пайдалы болып көрінетін күрделі схемаларға осал етеді. Соңғы жылдары қаржы пирамидаларын ұйымдастырушыларға қарсы сот істерінің саны едәуір өсті.
Мемлекеттік органдар азаматтарға пирамидаларды қалай тануға болатынын және оларға қатысудан аулақ болуды түсіндіретін белсенді түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Алайда, осыған қарамастан, зардап шеккендердің саны жоғары болып қала береді. Өзіңізді және жақындарыңызды қорғау үшін қаржылық сауаттылықты арттыру және «жеңіл ақша» уәделеріне мұқият болу қажет. Тек осылай ғана сіз алаяқтық схемаларға қатысудан аулақ бола аласыз және ақшаңызды сақтай аласыз.
Аяжан СЕРІК,
суретті түсірген
Лариса БОЖКО
Много сидишь в социальных сетях? Тогда читай полезные новости в группах "Наш Костанай" ВКонтакте, в Одноклассниках, Фейсбуке и Инстаграме. Сообщить нам новость можно по номеру 8-776-000-66-77