Қостанайда қаншалықты қазақ тілді сот процестері өтетіндігі осы мақалада көрсетілген. Жалпы қатысушылардың өтініші бойынша Қостанай облысында қазақ тілінде жүргізілген сот процестері өте аз. Алайда, мұндай істердің саны әлі де көп нәрсені талап етеді. Кейбір қалаларда мемлекеттік тілдегі сот ісін жүргізу арнайы конференцияның тақырыбына айналды.
Тек 5 пайыз – қазақ тіліндегі сот процестерінің үлесі, жұмсақ тілмен айтқанда, шамалы кездесуде мемлекеттік тілдің құқықтық саладағы ағымдағы жағдайы да нашар.
Сарапшылардың айтуынша, негізгі проблемалардың бірі – заңгерлер кәсіби терминдерді орыс тілінде қолданады. Соңғы жылдары қазақ тіліндегі сот жүйесінің қолжетімділігі мәселесі Қазақстанда барған сайын қызу пікірталастың тақырыбына айналды. Қазақстан Конституциясы қазақ және орыс тілдерін қоса алғанда, елде қолданылатын барлық тілдердің теңдігін мойындайтынына қарамастан, сот процесі әлі де айтарлықтай дәрежеде орыс тілінде жүзеге асырылады. Бұл жағдай азаматтар арасында, әсіресе қазақ тілі және негізгі болып табылатындар арасында наразылық туғызады. Көптеген заң терминдері орыс тілінде қолданылады, ал бірнеше қазақ баламалары бар. Нәтижесінде құқықтық ұғымдардағы жүйелілік жоғалады, бұл істерді қазақ тілінде жүргізуді қалайтындар үшін сот процестерін түсінуді қиындатады. Бұл шұғыл назар аударуды және шешуді қажет ететін өте өзекті мәселе. Статистика қазақ тілінде жүргізіліп жатқан сот процестерінің саны көп нәрсені қалайтынын көрсетеді. Жүргізілген зерттеу деректері бойынша, істердің аз ғана үлесі процеске қатысушылардың өтініші бойынша қазақ тілінде жүргізіледі.
2023 жыл қорытындысы бойынша Қостанай облысы соттарында 1126 әкімшілік іс қаралып оның ішінде 18 -іс мемлекеттік тілде қаралды. 1442 қылмыстық істің 77-сі мемлекттік тілде қаралған.
– Жалпы, заңды әрбір адам оқи салғаннан кейін түсіне бермейді. Ол жерде әрбір үтір, нүктесіне мән берген жөн. Сөйлемдергі бір немесе 2 үтірдің болуы мағынасын өзгертіп жіберуі мүмкін. Сондықтан тіпті қаншама жыл жұмыс жасаған адвокаттар болсын, прокурорлар қайта-қайта оқып, барлығын еске түсіріп отырады. Тағы айта кететін жайт, бір-біріне қарама қайшы келетін заңдар бар екендігін біле жүру керек, – дейді Қостанай облысының Кәсіподақ орталығы заң клиникасының меңгерішісі Дүйсемби Султанович.
Бұл орыс тілін түсінуде қиындықтарға тап болған немесе өз тілінде бизнес жүргізуді қалайтындар үшін үлкен кедергі. Мұндай жағдайда басқа қалаларда қазақ тіліндегі сот ісін жүргізу мәселелері жөніндегі арнайы конференцияда талқыланып жатыр. Конференцияға қатысушылар ағымдағы жағдайға алаңдаушылық білдіріп, жағдайды жақсарту бойынша бірқатар ұсыныстар жасады. Олардың ішінде судьялар мен адвокаттардың қазақ тілінде процесс жүргізу құқығын кеңейту, заңгерлер мен судьялар үшін арнайы оқыту бағдарламаларын құру, сондай-ақ сот процестерінде азаматтардың тілдік құқықтарының сақталуына мониторинг пен бақылауды күшейту туралы ұсыныстар болды. Сонымен қатар, сот процестерінде азаматтардың ана тіліндегі құқықтарын кепілдендірілген қамтамасыз ету үшін заңнамалық шаралар қабылдау қажеттілігі бар екендігі рас. Бұл арнайы аударма және лингвистикалық қолдау бағдарламаларын әзірлеу мен іске асыруды, сондай-ақ сот жүйесі қызметкерлерін қазақ тілінде жұмыс істеуге оқытуды қамтуы мүмкін. Жалпы, сот жүйесінің қазақ тілінде қолжетімділігі мәселесі Қазақстанның көптеген азаматтары үшін өзекті болып қала береді. Әр адам өз құқықтарын ана тілінде қорғай алатындай етіп, тілдік байланысына қарамастан әділеттілікке қол жеткізудің тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету үшін нақты шаралар қабылдау қажет.
Қостанай облысы бойынша азаматтық істер 2023 жылы-23454 іс түсіп 1048 іс мемлекеттік тілде қаралды. 18676 іс, мемлекеттік тілде 823 іс қаралды. Өзіміз көріп тұрған сандардан біз облыс бойынша тек бір пайыз сот процестері қазақ тілінде өтетіндігін байқадық.
Облыстық соттың баспасөз хатшысының айтуынша, Арқалық, Амангелді, Торғай жерлерінде сот қазақ тілінде көбірек өтеді. Ол жерде мал, жер мәселесі бойынша процестер қаралады. Ал қаламызда тек сол жақтан келген, не болмаса басқа қаладан келген азаматтар қазақ тілінде жүргізуді талап етеді. Оған қоса қазақ тілінде немесе орыс тілінде аудармашылар болады.
Аяжан СЕРІК,
сурет ашық ақпарат көзінен
Много сидишь в социальных сетях? Тогда читай полезные новости в группах "Наш Костанай" ВКонтакте, в Одноклассниках, Фейсбуке и Инстаграме. Сообщить нам новость можно по номеру 8-776-000-66-77