Қостанайда баспана алудың жолдары

Биылғы жылы 250 адамға пәтер кілттері табысталады деп жоспарлануда

Тұрғын үй – кез келген азамат үшін басты қажеттіліктердің бірі. Әсіресе, әлеуметтік осал топтар, көпбалалы отбасылар мен мүмкіндігі шектеулі азаматтар үшін мемлекеттен көрсетілетін көмек үлкен маңызға ие.

Мемлекет тарапынан тұрғын үй мәселесін шешу үшін түрлі бағдарламалар іске асырылуда. Олардың қатарында арендалық баспана, жеңілдетілген ипотекалар және жалға берілген пәтерді кейіннен сатып алу мүмкіндігі бар. Соңғы өзгерістердің бірі – тұрғын үй кезегіне тұру шарттарының жеңілдетілуі. Бұрын тек белгілі бір санаттағы азаматтар ғана кезекке тұра алса, енді тұрғын үйі жоқ кез келген адам өтініш бере алады. Қостанай қаласында тұрғын үй кезегінде 14 мыңнан астам адам тұр, ал жыл сайын берілетін пәтер саны 250-300 шамасында ғана. Бұл – тұрғындардың баспана алуын ұзақ жылдарға созатын факторлардың бірі.

Мемлекеттік бағдарламалар

Мемлекеттік бағдарламалар халыққа баспана алуға көмектескенімен, олардың тиімділігін арттыру үшін қосымша шаралар қажет. Құрылыс қарқынын арттырып, баспананың қолжетімділігін одан әрі жеңілдету – басты мақсаттардың бірі болып қала береді. Қостанайда тұрғын үй кезегі баяу жылжып, кейбір азаматтар 10-20 жылға дейін өз баспанасын күтеді. Бүгінде қалада 14 673 адам кезекте тұр. Оның ішінде 703-і – көпбалалы отбасылар, 5 762-сі – әлеуметтік осал топтар (зейнеткерлер, мүмкіндігі шектеулі жандар, мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған отбасылар, толық емес отбасылар және т.б.), 5 954-і – мемлекеттік қызметкерлер мен бюджеттік сала қызметкерлері, ал жалғыз баспанасы апатты деп танылған азаматтар саны – 11.

Қостанай қаласының тұрғын үй мен коммуналдық мүлікті есепке алу, бөлу және жекешелендіру секторының бас маманы Болат Арыстановтың айтуынша, тұрғын үй кезегіне енгізілген жаңа өзгерістерге байланысты баспана алу шарттары жеңілдетіледі.

-2025 жылдың 24 мамырынан бастап Отбасы банк тұрғын үй кезегіне өтініш қабылдауды бастайды. Егер бұған дейін тек әлеуметтік осал топтар, мемлекеттік қызметкерлер мен бюджеттік сала қызметкерлері ғана өтініш бере алса, енді тұрғын үйі жоқ кез келген азамат кезекке тұра алады. Басты талап – соңғы бес жылда өзінің немесе отбасы мүшелерінің атында тұрғын үй болмауы немесе жалғыз баспанасы апатты деп танылуы, – дейді маман.
Сонымен қатар, жаңа жүйеде азаматтардың табыс деңгейіне шектеу қойылмайды. Егер отбасының әр мүшесіне шаққандағы табыс 2024 жылғы есеп бойынша 43 407 теңгеден аспаса, онда мемлекет жалдау ақысының 50%-ын субсидиялайды немесе әкімдік тарапынан жалдамалы тұрғын үй ұсынылады.

Ал табысы жоғарырақ азаматтарға 2%-дан басталатын немесе 9%-ға дейінгі жеңілдетілген ипотекалар қарастырылады.

Қостанай тұрғыны, үш баланың анасы Светлана Егорова 2012 жылдан бері тұрғын үй кезегінде тұр. Ол кезектің өте баяу жылжитынын айтып шағымданды.

-Кезекке тұрғанымызға 12 жыл болды. Осы уақыт ішінде небәрі 5 782-орынға ғана жылжыдық. Бағдарламалар өзгеріп, жаңа шарттар енгізіліп жатса да, біз сияқты санаттағылар үшін жағдай айтарлықтай жеңілдеген жоқ. Ал пәтер бағасы жыл сайын өсіп барады, сатып алу мүмкін емес, – дейді Светлана.

Қостанайда тұрғын үй жыл сайын әртүрлі көлемде беріледі. Маманның айтуынша, 2024 жылы тұрғын үй саясаты түбегейлі өзгерді. Бұрын жылына 100-150 пәтер ғана берілсе, жаңа бағдарлама іске қосылғаннан кейін бұл көрсеткіш үш есе артты.

-Бұрын жыл сайын бір ғана тұрғын үй кешені салынып, кезек өте баяу жылжитын. Ал 2024 жылдан бастап құрылыс тоқтатылып, дайын пәтерлерді сатып алуға қаржы бөлінді. Осылайша, 2024 жылы 340 пәтер сатып алынды. 2025 жылы 250 пәтер сатып алу жоспарланған, – дейді Болат Арыстанов.

Кезек жайында

Тұрғын үй кезегінің қозғалысына әсер ететін негізгі фактор – баспананың қаншалықты жиі бөлінетіні. Мамандардың айтуынша, 2024 жылға дейін жылына бір ғана көпқабатты тұрғын үй салынып, әкімдік оны кезекте тұрғандарға тарататын. Ал қазір баспана мемлекеттік сатып алу порталы арқылы құрылыс компанияларынан сатып алынып жатыр. Бұл тұрғын үй санын арттыруға мүмкіндік береді.

Қостанайда тұрғын үй бірінші кезекте Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне беріледі. Алайда қазіргі таңда қалада кезекте тұрған ардагер жоқ. Сол себепті пәтерлердің 20%-ы жетім балаларға, 20%-ы көпбалалы отбасыларға, ал қалған 60%-ы әлеуметтік осал топтар мен жалпы кезекте тұрған азаматтарға бөлінеді.

Қостанай қаласының тұрғыны Алмагүл Байжанова – мүгедек баласы бар ана. Ол 2015 жылы тұрғын үй кезегіне тіркеліп, 2023 жылы баспана алған.

-Біз 8 жыл күттік. Өте қиын болды, бірақ басымдыққа ие санатта болғандықтан, ақыры баспана алдық. Қазір жалдамалы пәтерден өз үйімізге көшіп, тыныш өмір сүріп жатырмыз, – дейді Алмагүл.

Тұрғындар кезекке eGov порталы, Отбасы банк платформасы немесе Қостанай қаласының әкімдігіне қарасты тұрғын үй бөлімі арқылы тұра алады. Өз кезектерін eGov немесе электронды кезек жүйесі арқылы тексеруге болады. Қазіргі таңда азаматтар Google-дан «Қостанай тұрғын үй кезегі» деп теріп, өздерінің орнын онлайн көре алады. Кезекте тұру мерзімі әртүрлі. Мамандардың айтуынша, қазіргі таңда 2007-2008 жылдары кезекке тұрған азаматтар пәтер алып жатыр. Ал 2019 жылы тіркелген азаматтар үшін күту уақыты әлі ұзақ болуы мүмкін.

2024 жылдың соңында заңға өзгеріс енгізіліп, жалдамалы тұрғын үйді жекешелендіруге рұқсат берілді. Бұрын бұл мүмкіндік тек мүгедектердің 1-2 тобы мен соғыс ардагерлеріне берілсе, енді жалға алған азаматтар да біртіндеп өз меншігіне рәсімдей алады. Бастапқы жарна 30%-дан 10%-ға дейін төмендетіліп, бөліп төлеу мерзімі 15 жылға дейін ұзартылды.

Жалдамалы тұрғын үйдің құны пәтердің ауданына байланысты есептеледі. Орташа есеппен 1 шаршы метр үшін 240 теңге төленеді. Егер пәтер 30 шаршы метр болса, ай сайынғы төлем 7 200 теңге, ал үлкен пәтерлер үшін жалдау ақысы 10 000 – 15 000 теңге аралығында болады.

Тұрғын үй кезегінен шығарылу себептерінің бірі – азаматтың өз еркімен баспана сатып алуы немесе басқа қалаға тұрақты тұруға көшуі. Бірақ жетім балаларға бұл ереже қолданылмайды.

– Көбінесе тұрғындар басқа қалаға көшкенде кезектен шығарылатынын білмей қалады. Біз мұндай жағдайларда азаматтарға ескертіп, қайтып келіп тіркелуге мүмкіндік береміз. Бірақ егер олар ұзақ уақыт бойы жаңа мекенжайда тұрса, кезектен шығарылады, – дейді маман.

Қорыта айтқанда, Қостанайдағы тұрғын үй кезегі баяу жылжып, көптеген азаматтар 10-20 жыл күтуде. 2025 жылдан бастап кезекке тұру жүйесі жеңілдетіледі, яғни баспанасы жоқ кез келген адам өтініш бере алады. Бірақ жыл сайынғы бөлінетін пәтерлер саны кезекте тұрған азаматтардың қажеттілігін толық жаба алмай отыр.

Қостанай облысында тұрғын үйге кезек күту уақыты екі есе қысқарды. Бұл жергілікті әкімдіктің тиімді жұмысының нәтижесі. Мемлекеттік бағдарламалардың сәтті жүзеге асуы, жаңа тұрғын үйлердің көптеп салынуы және құжаттарды рәсімдеу процесінің оңтайландырылуы халықтың баспанаға қол жеткізуін жеделдетуге мүмкіндік берді. Әкімдік өкілдерінің айтуынша, соңғы жылдары тұрғын үй құрылысы қарқынды жүріп, пәтер бөлудің ашықтығы қамтамасыз етілді. Сонымен қатар, жеңілдетілген ипотекалық бағдарламалар мен жалдамалы тұрғын үйдің қолжетімділігі кезектің жылдам жылжуына ықпал етті. Тұрғындар да оң өзгерістерді байқап отыр. Бұрын жылдар бойы кезекте тұрған азаматтар енді бірнеше жыл ішінде баспаналы болу мүмкіндігіне ие. Бұл жергілікті биліктің тұрғын үй мәселесін шешудегі тиімді шараларының нақты көрінісі.

Аяжан СЕРІК,
суреттерді түсірген
Лариса БОЖКО