Қала бойынша барлығы 1523 сауда нысаны жұмыс істейді. Оның ішінде: 53 супермаркет, 55 шағын базар, 1415 үй жанындағы дүкен. Соңғы жылдары Қостанай қаласы белсенді дамып келеді және қалада дүкендер мен сауда нүктелерінің саны артып келеді.
Бұл өсім қаланың экономикалық дамуына да, тұтынушылық сұраныс пен қалаудың өзгеруіне де байланысты. Соңғы уақытта қаланың 4 шағын ауданы салынды, олар «Әуежай», «Қонай», «Юбилейный», «Береке», онда 20-ға жуық дүкен ашылды.
Статистикалық деректерге сәйкес 2024 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қостанай қаласында 31 114 шағын және орта кәсіпкерлік субъектісі жұмыс істейді (2023 жылғы 1 қаңтарға – 29 995, 3,7%), оның ішінде 6 457 заңды тұлға (1 қаңтарға 2023 – 6 423, 0,5%), 24 413 жеке кәсіпкерлік субъектілерінің 1 қаңтар 2023 – 23 423, 4,2%) және 244 шаруа немесе фермер қожалықтары (1 қаңтар 2023 – 149, 63,8%).
Үйдегі дүкендер-бұл сауда мекемелерінің жойылып бара жатқан түрі. Бір шағын дүкенде бірнеше жыл ішінде бірнеше атау өзгеруі мүмкін екенін байқағаныңызға сенімдімін. Неліктен бұлай болады? Үйдегі дүкендер үнемді емес. Онда басқа сауда нүктелеріне қарағанда бірнеше есе қымбат. Бұл біз рейд барысында тағы да растаған факт. Мұндай дүкендердің басты артықшылығы – ыңғайлы орналасу. Ірі супермаркеттер желілерінде өнімдерді жеткізу қызметтері пайда болған кезде, мұндай орынның жалғыз артықшылығы-қызмет. Егер ол жоқ болса, онда не болады?
Осындай бір сауда нүктесіне қарап, мен ассортиментті зерттей бастадым. Баға белгілері болған жоқ. Сосын сатушыдан ненің қанша тұратынын сұрадым. Екінші немесе үшінші сұрақтан кейін мен жауап ретінде естігенім: «Мені не мазалай бересің? Сіз әлі ештеңе сатып алмадыңыз, сатып алатын ойыңызда жоқ сияқты. Кет!». Мен таң қалдым. Сатып алушы ретінде мен бағаны білуге құқығым бар екендігін айттым. Ол менің сөзімді бөліп, егер сағыз сатып алмасам, ешқандай баға айтпайтының ескертті.
Осылай. Төмен бағалар да, қызмет те жоқ. Сұрақ туындайды, бізге мұндай дүкендер керек пе? Иә, әрине барлығы жайында бірдей ойда болуға болмайды. Клиентке бағдарлану қайда? Біз төлейтін қызмет қайда? Ешкім нүктені ұстап, сауда жасауға мәжбүрлемейді. Ал клиенттер немқұрайлылыққа немесе дөрекілікке шыдай алмайды. Нарықта ыңғайлы, арзан және сапалы нүктелер бар.
Заң шыққаннан кейін немесе салықтың зардабы
2021 жылы 1 шілдеден бастап олар барлық сатылған өнімдер үшін арнайы құжаттарды рәсімдеуі керек болды. Ол үшін сатып алушы макарон немесе бөтелке майын сатып алып, сатушы чекте өзінің жеке мәліметтерін және жеке куәлік нөмірін ұсынуы керек. Кәсіпкерлер егер инновация енгізілсе, олар жай жабылатынына сенімі екендерін айтқан еді. 2020 жылы қараша айынан бастап Қазақстанда тауарларға ілеспе жүкқұжаттарды ресімдеу бойынша пилоттық жоба іске қосылды. Ал 1 шілдеден бастап бұл жаңалық саудамен айналысатындардың барлығына, соның ішінде иелері қазір бұған дайын емес екендіктерін айтқан үйдегі шағын дүкендерге міндетті болды. Өйткені, енді өнімді сату үшін олар оған шот-фактураны дайындауы керек, ол үшін кассир сатып алушының жеке мәліметтерін және жеке куәлігінің нөмірін білуі керек. Жұмысы көп болғандықтан көптеген дүкендер жабылып қалды.
Үйдегі дүкендер мүлдем жоғалып кетуі мүмкін. Соңғы 3 жылда мұндай бизнес субъектілері жиі жабылып келеді. Мұның себебі пандемия емес, тіпті логистикалық проблемалар да емес. Дүкен иелерінің көпжылдық азабы – салық саясаты, бұл кәсіпкерлердің пайда табуына жол бермейді және кәсіпкерлерді бизнестен шығуға мәжбүр етеді.
– Шынымды айтсам, бізде де жабу туралы мәселе бар, өйткені бізге шығын көп алып келеді. Сіз білесіз бе, бұл таңбалау, мен не төлеуім керек? Қазір шағын дүкендерде сату жоқ. Барлығы шағымданады, қаңтар-ақпан-наурыз сауда жоқ. Бұл лицензияны неден төлеуге болады? Мен оны тікелей атаймын. Бұл қосарланған салық. Салық кодексінде мұндай мақалалар өте көп, – деп атап өтті жеке кәсіпкерлердің бірі Ақмарал Хасенова.
Кәсіпкерлер салықтық жеңілдіктерді күтуде. Ұлттық экономика министрлігінде бұл жүйе қазір өте адал дейді. Бизнес үшін көптеген жеңілдіктер мен артықшылықтар бар. Мысалы, арнайы салық режимі түрінде салықтарды есептеу мен төлеудің жеңілдетілген тәртібін қарастыратын арнайы салық жүйесі.
2 ай бұрын 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық заңнамасына өзгерістер енгізу бойынша семинар өтті. Барлығы талқыланған сұрақтардың бірі бөлшек салық мөлшері туралы болды.
Қостанай қалалық мәслихатының тұрақты депутаттық комиссияларының бірлескен отырысында бөлшек салық мөлшерлемесін 4% да қалдыруды шешкен.
– Басқа қалаларда бөлшек салық мөлшері 2%-ды құрайды, неліктен бізде олардан көп. Сіздер кәсіпкерлердің басқа қалада тіркеледі деп қорықпайсыздар ма? – деген сұрақты жеке кәсіпкерлірдің бірі кездесуде қойды.
– Қостанай қаласының кәсіпкерлері үшін бөлшек салықтың арнайы салық режимі мөлшерлемесінің мөлшерін 4% -дан 2%-ға дейін төмендету мәселесі бойынша мәселе қарастырылған еді. Бізде бұл мәселені қолдадық. Алайда, осы жылы 4% болып бекітілген еді, – дейді Қостанай облысы бойынша өңірлік кәсіпкерлер палатасының бөлім бастығы Жібек Сейтова.
Барлық инновациялар шағын бизнестің мүдделеріне ие болуы керек. Олар үшін кез – келген өзгеріс, әсіресе салық, әрқашан стресс болып табылады. Шағын бизнесте үлкен штат жоқ, мамандарды шақыруға мүмкіндік жоқ, сондықтан олардың көпшілігі үшін мұндай жүктеме өте ауыр болуы мүмкін.
Айта кететін жайт, облыс әкімінің қабылдауында да салық төлеушілер келіп осы мәселені көтерген, ол жерде де «келесі жылы қарастырылады» деген жауап қайтарылды.
Не алады?
Жалпы сатып алушылар келген кезде ең алдымен тауардың түрлеріне қарайды. Ал үй жанындағы дүкендерде ондай үлкен таңдау жоқ. Сондықтан көбі супермаркеттерге барғанды жөн көреді. Жай дүкендерден нан, сүт ала салу ыңғайлы.
– Міне, біз осы шағын аудан салынғаннан кейін ашылдық. Көріп тұрғандарыңыздай, бірнеше 9 этажды үйлер тұр. “Солнечный” супермаркеті алыстау, оған барғаннан гөрі осында ала салған дұрыс. Сондықтан әзірше бізге тиімді. Бірақ ең бастысы үлкен супермаркеттер ашылмаса екен, – дейді сатушы Дина.
Айта кету керек, қазір үйдің қасындағы дүкендердің орнында «Озон», «Wildberries» ашылып жатыр. Қазір қайда қарамасаңда, осындай маркетплейстер. Тіпті 8-ші шағын ауданында азық-түлік дүкенінің орнында «Карго» ашылған болатын. Бұл жерде қытайдан тапсырыс берген тауарларды беретін пункт.
– Біздің үйіміздің астында 20 жылдан астам уақыт бойы дүкен тұрды. Міне, бірнеше ай бұрын жабылып, «Wildberries» деген ашылды. Өйткені қасымызда үш дүкен болғандықтан шығар. Тиімді болмағаны анық, дегенменде тұрақты сатып алушылары ретінде жақсы дүкен болды деп айта аламын, – дейді тұрғындардың бірі Махаббат әже.
Сұраныс ұсынысты тудырады. Егер клиенттер болмаса, онда көптеген алып кету пункттері болмас еді. Сатып алушылар кез-келген уақытта үйге жақын массмаркет пунктіне келіп, өнімді сынап көруге, оның сапасы мен өнімділігін тексеруге ыңғайлы. Оған қоса бұл өнімді қайтару мүмкіндігі бар.
Аяжан СЕРІК,
суретті түсірген
Лариса БОЖКО
Много сидишь в социальных сетях? Тогда читай полезные новости в группах "Наш Костанай" ВКонтакте, в Одноклассниках, Фейсбуке и Инстаграме. Сообщить нам новость можно по номеру 8-776-000-66-77