Тыйымның негізгі себебі – өскелең ұрпақтың денсаулығын сақтау

20 маусымнан бастап Қазақстанда вейп, оған арналған хош иістендіргіштер мен сұйықтық әкелуге, сатуға және таратуға тыйым салынды. Бұл шектеу темекі қыздыру жүйесіне, яғни IQOS, GLO, PLOOM, iFuse сияқты құрылғыларға қатысты емес

Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, 11 мен 15 жас аралығындағы жасөспірімдердің шамамен 10% тұрақты түрде вейп тартады. Ал 21 жасқа дейінгі жасөспірімдер мен жастардың 80%-ы апта сайын вейп сатып алады.

Заңды бұзғаны үшін бас бостандығыңыздан айырылуыңыз мүмкін. Темекі шегу үшін сіз жазаланбайсыз, бірақ оларды сату, тарату және әкелу үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған.Денсаулық сақтау туралы заңға енгізілген түзетулер қылмыстық кодекске өзгерістер әкелді.

– Енді ҚР Қылмыстық Кодексi 301-1-бап «Темекі өнімдерінің айналымы, электронды тұтыну жүйелері (вейп), олар үшін хош иістер мен сұйықтықтар» 1-бөлімде вейптерді сатқаны және таратқаны үшін 200 АЕК-ке дейін айыппұл (2024 жылы 738 400 теңге), не 200 сағатқа дейінгі қоғамдық жұмыстар, не 50 тәулікке дейін қамауға алу жазалары қарастырылған. Баптың 2-бөлігінде вейптерді әкелгені және өндіргені үшін 2 мың АЕК-ке дейін айыппұл (2024 жылы 7,3 миллион теңге), не 600 сағатқа дейінгі қоғамдық жұмыстар, не 2 жылға дейінгі мерзімге шектеу/бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған, – дейді Қостанай облысы полиция департаменті.

Егер қылмыстық топ бірнеше рет жасаса, аса ірі мөлшерде табыс алумен байланысты болса, жаза қатаңдатылады. Ол кезде 5 мың АЕК (2024 жылы 18,4 миллион теңге) мөлшерінде айыппұл, не 1 200 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстар, не 5 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру.

Біз электронды темекіні, яғни вейп сататын дүкендерді аралап, рейд жүргізген едік. Ең алдымен “Март” және “Kostanay plaza” сауда орталықтарына барып көрдік. Вейп сатып тұрған дүкендердің орнында басқа дүкен орналасқан. Содан кейін Әл-Фараби даңғылы, 29 көшесінде орналасқан “Melton” атты дүкенде болдық.

– Бұрын вейптер сатылған, қазір кальянға арналған заттар сатылады. Дегенмен де хабарласып сұрайтындар саны өте көп, – деп атап өтті дүкен сатушысы.

Тағы бір дүкен сатушысы атап өткендей, бүгін олар сөрелерден барлық вейптарды алып тастап, атауын өзгертуге шешім қабылдады. “Vape shop” иесі ребрендинг жасап, тек темекі өнімдерін сатуға шешім қабылдады.

Қаланың ортасында біз дүкендерде әлі де ілулі тұрған вейп-дүкен белгілерін байқадық. Алайда, көрші дүкеннің сатушысы айтқандай, вейп-дүкен иесі барлық өнімдерін алып тастап, сатылымын жауып тастады.

Амангелді көшесінде орналасқан ғимараттардың бірінде бұрын “Vape bar” болған, қазір ілініп тұрған белгіні көрдік. Өзіміз тексеріп қараған кезде ғимараттың басшылығын кездестірген едік.

– 20 маусымнан бастап заң қабылданды. Ал оған дейін біз оларға заттарын жинап, орындарын босатуды сұрадық. Әрине, бірден келісіп, айтылған уақытқа дейін босатты, – дейді ғимарат әкімшілігі.

Баймағамбетов көшесіндегі вейп-шопқа кіре берісте «Дүкен мәңгілікке жабылды « деген жазу бар. Ал Гоголь көшесіндегі вейп-дүкенде басқа нәрселер сатылып тұр.

Бізден бөлек, полиция қызметкерлері келесі тоқсаннан бастап вейп дүкендері бойынша арнайы рейдтік іс-шара жоспарда бар екендігін айтты.
Ең басты сұрақ, вейп немесе темекі шегу үшін жазаланады ма?

Арнайы жерлерде темекі шегілмесе 3 АЕК (2024 жылы 11 076 теңге) жаза. Ал вейп шеккен адамдарға ешқандай жаза қарастырылмаған.
Бірақ та ана-аналардың көбін осы сұрақ мазалайды. Неліктен шегіп жатқан адамдарға да заң қарастырылмаған.

Электрондық темекі қазіргі уақытта, әсіресе жасөспірімдер арасында үлкен танымалдылыққа ие болды. Жасөспірім кезіндегі темекі шегетін вейптерді бүгінде барлық жерде көруге болады. Бұл бүкіл әлем ғалымдарының вейптің жасөспірімдерге зияны мен электронды темекінің денсаулыққа әсерін зерттей бастауына әкелді.

Ең алдымен, вейп үшін сұйықтықта кездесетін никотин адамның миына, жүйке жүйесіне және жүрегіне айтарлықтай әсер ететіні анықталды. Оның ағзаға енуі қан қысымы мен жүрек соғу жиілігінің жоғарылауына әкеледі. Никотин дозасы жоғарылаған сайын қысым мен жүрекмағы жоғарылайды. Бұл ақыр соңында аритмияның дамуына әкелуі мүмкін. Кейде никотин мен аритмияның үлкен дозалары жүрек жеткіліксіздігінің дамуына және өлімге әкеледі.

– Оған тыйым салудың не керекгі бар, егер жасырын түрде сатылып жатса. Бұған қоса далада жүрген жастардың екісінің бірінде осы құрылғы бар. Оларға да айыппұл төлету немесе ата-анасын жауапқа тарту дұрыс болар еді, – дейді қала тұрғыны Лейла Шебекова.

Бұдан басқа, түзетулер «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодекске вейптарды дәл айқындауды енгізеді.

Денсаулық сақтау министрлігі АҚШ-та болған оқиғаның бізде қайталануынан қорқады. Мысалы, 2020 жылы жедел, тез және жиі өлімге әкелетін «вейпер ауруына» байланысты 2 807 адамды ауруханаға жатқызу болды. Сондай-ақ, дәлел ретінде ҚР Денсаулық сақтау министрлігі қыздырылған кезде «денсаулыққа улы әсер ететін» дәстүрлі темекіден айырмашылығы, вейпте «никотин мен мыңдаған белгісіз химиялық заттар 10 есе көп» деп жазады. Денсаулық туралы Кодексте ҚР Денсаулық сақтау министрлігі вейптарды тұтынудың алдын алуға бағытталған барлық шараларды қарастырды, бірақ олар жұмыс істемейді. Жалпы Қазақстанда темекі шегу үшін пайдаланылатын құрамында никотин бар сұйықтықтар 2018 жылдан бастап акциздер қолданылатын тауарларға жататынын түсіндірді.

2021 жылдың шілдесінде Қазақстандағы сөрелерден темекі шығарыла бастады. Сатушыларға темекі өнімдерін сөрелерде ашық көрсетуге тыйым салынды. Электрондық темекі, темекі жылыту жүйелері мен кальяндар да қарапайым темекіге тең.

Еске сала кетейік, заң жобасын қабылдауға 92 депутат дауыс берді, біреуі қалыс қалды. 2022 жылы ҚР Денсаулық сақтау министрлігі «Ашық НҚА» порталында вейптерге тыйым салуға қатысты азаматтардың денсаулығы туралы кодекске енгізілген түзетулер туралы құжат жариялады. Құжатта вейптерді, хош иістендіргіштер мен сұйықтықтарды әкелгені, дайындағаны, сатып алғаны, сатқаны, тасымалдағаны үшін үш жылға дейін бас бостандығынан айыру ұсынылды, ал еркін саудаға тыйым салынған немесе ҚР заңнамасымен шектелген тауарларды заңсыз сатқаны үшін 25 АЕК, яғни 86 250 теңге айыппұл салу ұсынылды. Кейін айыппұлды көтеру дұрыс болатындығы туралы айтылды.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылы өткен ұлттық құрылтайда электронды шылымдар мен вейптердің зияны туралы айтқан болатын. Ол жасөспірімдер арасында вейптердің кең таралуына алаңдаушылық білдіріп, бұл мәселені шешу үшін жүйелі шаралар қабылдау қажеттігін атап өтті. Осы жылдың 19 сәуірінде Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне денсаулық сақтау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды.

Аяжан СЕРІК,
суреттерді түсірген Лариса БОЖКО