Жасөспірімдердің 10 пайызға жуығы вейп шегеді

Мәжіліс депутаттары темекі өнімдерін тұтынуды шектейтін заң қабылдады. Вейптарды әкелуге, өндіруге, сатуға және таратуға тыйым салынады. Түзетулердің келесі кезеңі сенатта қаралып, содан кейін Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа қол қоюға жіберілуі тиіс

Вейп айналымы үшін қылмыстық жауапкершілік енгізілді. Сатудың максималды жазасы 50 күнге дейін қамауға алу, әкелу және тарату үшін 2 жылға дейін бас бостандығынан айыру, қылмыстық топ жасаған сол әрекеттер үшін, аса ірі мөлшерде немесе бірнеше рет — бес жылға дейін бас бостандығынан айыру.

Заң жобасын қабылдауға 92 депутат дауыс берді, біреуі қалыс қалды. Өткен жылы ҚР Денсаулық сақтау министрлігі «Ашық НҚА» порталында вейптерге тыйым салуға қатысты азаматтардың денсаулығы туралы кодекске енгізілген түзетулер туралы құжат жариялады. Құжатта вейптерді, хош иістендіргіштер мен сұйықтықтарды әкелгені, дайындағаны, сатып алғаны, сатқаны, тасымалдағаны үшін үш жылға дейін бас бостандығынан айыру ұсынылды, ал еркін саудаға тыйым салынған немесе ҚР заңнамасымен шектелген тауарларды заңсыз сатқаны үшін 25 АЕК, яғни 86 250 теңге айыппұл салу ұсынылды.

Өткен тамызда Қаржы министрлігі мен денсаулық сақтау министрлігі курсивкте неліктен вейпқа тыйым салуды жақтайтынын айтты. Тыйым салу туралы ұсынысты екі министрлік те қолдайды. ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің курсив сұрауына берген жауабында Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының 2022 жылғы зерттеу нәтижелері бойынша Қазақстанда 11-15 жас аралығындағы жасөспірімдердің 9,8%-ы вейптарды үнемі тұтынатыны айтылған. Олардың пікірінше, электронды темекі денсаулыққа өте зиянды, өйткені оларда белгісіз химиялық заттар және никотиннің айтарлықтай мөлшері бар. Бұл тыныс алу, жүрек-қан тамырлары, асқазан-ішек жүйелеріне әсер етеді, сонымен қатар вейпалар бедеулікті тудырады. Зиянға қарамастан, елде вейп тұтынудың жоғары өсуі байқалады.

Денсаулық сақтау министрлігі АҚШ-та болған оқиғаның қайталануынан қорқады. Мысалы, 2020 жылы жедел, тез және жиі өлімге әкелетін «вейпер ауруына» байланысты 2 807 адамды ауруханаға жатқызу болды. Сондай-ақ, дәлел ретінде ҚР Денсаулық сақтау министрлігі қыздырылған кезде «денсаулыққа улы әсер ететін» дәстүрлі темекіден айырмашылығы, вейп «никотин мен мыңдаған белгісіз химиялық заттар 10 есе көп» деп жазады.
Денсаулық туралы Кодексте ҚР Денсаулық сақтау министрлігі вейптарды тұтынудың алдын алуға бағытталған барлық шараларды қарастырды, бірақ олар жұмыс істемейді. Жалпы Қазақстанда темекі шегу үшін пайдаланылатын құрамында никотин бар сұйықтықтар 2018 жылдан бастап акциздер қолданылатын тауарларға жататынын түсіндірді.

Электрондық темекі қазіргі уақытта, әсіресе жасөспірімдер арасында үлкен танымалдылыққа ие болды. Жасөспірім кезіндегі темекі шегетін вейптерді бүгінде барлық жерде көруге болады. Бұл бүкіл әлем ғалымдарының вейптің жасөспірімдерге зияны мен электронды темекінің денсаулыққа әсерін зерттей бастауына әкелді.

Ең алдымен, вейп үшін сұйықтықта кездесетін никотин адамның миына, жүйке жүйесіне және жүрегіне айтарлықтай әсер ететіні анықталды. Оның ағзаға енуі қан қысымы мен жүрек соғу жиілігінің жоғарылауына әкеледі. Никотин дозасы жоғарылаған сайын қысым мен жүрекмағы жоғарылайды. Бұл ақыр соңында аритмияның дамуына әкелуі мүмкін. Кейде никотин мен аритмияның үлкен дозалары жүрек жеткіліксіздігінің дамуына және өлімге әкеледі.

– Иә, әрине оған үйреніп қаласын. Алайда, одан басқа айкос деген сияқты құрылғылар бар. Соларда темекінің иісіндей иіс шықпайды. Одан бөлек гло деген де бар. Ал заң бойынша тек вейптерге ғана шектеу қойылады, – дейді вейптерді көп қолданатын сатып алушылардың бірі.

Көріп отырғанымыздай, одан басқа түрлері көп. Олар біздің денсаулығымызға одан да зиян екендігін бағасынан білуге болады. Өйткені олар әлде қайда қымбат. Ал егер адам оны қаласа, алатындығы айдан анық.

– Мен жұмыс істеген сәтте, кішкентай балалар көп келетін, жастары шамамен 13-14 жастан басталады. Бір қызығы балалар үлкендерге қарағанда электронды темекінің түрлерін ажырата алады. Өзім жұмысқа тұрған сәтте ғана ажыратуды үйрендім. Оның бағасы 4000 теңгеден бастап 20000 теңге, тіпті одан да қымбат тұратын түрлері бар, – дейді қала дүкендерінің бірінде сатушы болып жұмыс жасаған Марзия.

Никотинді үнемі қолдану, тіпті аз мөлшерде болса да, ауыр ауруларға әкеледі, бұл вейптің жасөспірімдерге тигізетін зиянын тағы бір рет растайды. Жоғарыда аталған аурулардан басқа: гастрит, асқазан жарасы, жүрек проблемалары. Кез-келген түрде никотин дененің тәуелділігін тудыруы мүмкін және нақты темекіні шегуге қадам болады. Мұндай қиындықтарды болдырмау үшін баланың өзі жасөспірімдерге арналған вейпаның зиянын түсініп, электронды темекіні пайдалануды тоқтатуы керек. Ең дұрысы, оларды мүлдем темекі шекпеу керек.

Дәрігерлердің айтуынша, балалар, жасөспірімдер оны қызығып қолданатындықтан зиян екендігіне сенгісі келмейтін тәрізді. Мектептердегі дәрігерлер өткізетін дәрістердің өзінде де құлақ асатын балалар өте аз.

Сонымен қатар, денсаулық сақтау министрлігі никотинді жеткізудің электронды жүйелеріне үшінші рет тыйым салуға тырысуда. Олар мұндай ұсынысты тағы да ашық үкіметтің сайтында жариялады. Негізгі дәлелдердің ішінде кәсіпкерлердің өздері заң нормаларын елемейді және орындамайды дейді. Тек бірінші жартыжылдықта, құқықтық статистика комитеті сайтының мәліметі бойынша, 21 жасқа толмаған кәмелетке толмағандар мен қазақстандықтарды сатқаны үшін кәсіпкерлерден шамамен 6 миллион теңге өндірілді. Жалпы, елде 400-ден астам осындай құқық бұзушылық тіркелген. Әрине, бұл заңды қабылдаған дұрыс. Алайда, барлық темекі өнімдеріне ұқсас заттарды Бір жағынан бұл заңды қабылдағанмен, вейпке үйреніп қалған жандар, жасөспірімдер темекіге көшіп кетпейтіндігіне кім кепіл. Өйткені оларға бұл әдетке айналып кеткен ғой.

Электрондық темекі мен вейптар темекі шегу процесінің өзіне қарапайым темекі сияқты психологиялық тәуелділікті дамытады, сондықтан олар темекіні тастауға көмектеспейді, тек денсаулыққа зиянды әдетті күшейтеді. Зиянсыздық елесінің арқасында олар тіпті темекі шекпейтін адамдарға, соның ішінде жасөспірімдерге де тартымды болды. Егер кәдімгі темекіде никотин мен шайырлар болса, онда электронды аналогтарға арналған сұйықтықтарда – глицерин, пропиленгликоль, хош иістер, ауыр металдардың бөлшектері, кейбіреулерінде никотин бар. Олардың барлығы ұзақ уақыт әсер етсе, дененің көптеген мүшелері мен жүйелеріне теріс әсер етеді. Темекі шегетіндер қарапайым темекі шегеді және темекі шегетіндер бірдей никотинге тәуелділікті дамытады, – дейді дәрігерлер.

Бұл заңның қабылдануы тек бастама деп білейік. Өйткені вейптен бөлек “гло”, “айкос” деген сияқты электронды темекі түрлері бар. Жасөспірімдер арасындағы қолданысты да жоятындығына сенеміз.

Аяжан СЕРІК,

суретті түсірген Лариса БОЖКО