Жастардың көбі бұл соғыс КСРО мен Ауғанстан арасында болды деп ойлайды

15 ақпанда КСРО әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылғанына 35 жыл толады. 1979 жылдан 1989 жылға дейін созылған Ауған соғысы Кеңес армиясы үшін сынақ болды. Сонымен қатар қазіргі жастар Ауған соғысына біздің азаматтар не үшін қатысқандығын біле бермейді. Кездесулерде осы жайында сұрақтар өте көп қойылады.

Бұл соғысқа қатысқандардың арасында біздің жерімізде бар, ол жерде 44 қостанайлық қаза тапты, екеуі хабар – ошарсыз кетті. Қостанай облысынан он жыл ішінде барлығы 1 864 адам шақырылды.

Ауған соғысына қатысқандар өткенді еске түсіруді ұнатпайды.

Біз Қостанай облысы Ауғанстан ардагерлер одағының төрағасы Муратбек Жубанышевпен шағын сұхбат жүргіздік.

– Қостанай облысы бойынша қазіргі уақытта ауған соғысына қатысқан 860-870 адам бар. Жалпы 1800-1900 адам шақырылды. Сонымен қатар, онда жалдамалы адамдар болды, олар Ауғанстанда жұмыс істеп, әскерге қызмет етті. Жалпы саны 2000-нан астам жерлестеріміз болды. Ауғанстанда біздің 67 жерлесіміз, Қостанай облысының тумалары өздерінің интерационалдық борышын атқарып, қаза тапты. Соның ішінде Кеңес Одағының батыры Ухабов бар, бірақ ол шекарашы қызметін атқарды, Мәскеуде жерленді, әскерге бармас бұрын Боровое ауданында дүниеге келіп, сол жерде тұрған.

– Жалпы, сіз Ауған жеріне кімдермен бірге бардыңыз?

– Мен Қостанайда автожол техникумында оқыдым. Содан соң әскерге шақырылдым. Әскерде барған сәтте оқу үшін Батумиге жіберілдім. Үш ай оқып, сол жерден Ауғанстанға жіберілдім.

– Ауған жерінде қанша уақыт болдыңыз? Біздің өлкемізден сізбен бірге қанша адам барды?

– Мен ол жерде 1,5 жыл болдым. Менімен қоса, осы Қостанайдан 82 адам Алматыға бардық. Онда жөнелту болды. Ең алдымен біз оқудан бастап, төртеуімізден үшеуміз Ауғанстанға жеттік. Біреуі сол жерде оқуда қалды. Денсаулыққа байланысты сол жерде таңдалды. Көптеген емтихандар тапсырдық.

– Жадыңызда қалған оқиғаны айта аласыз ба?

– Мен Джабалда, Салангтың артында қызмет еттім. Онда Саланг асуы бар. Бұл толық әскери бөлімдерді жеткізу артериясы. Термезден Саланг асуы арқылы өтетін жол шығады. Одан әрі Кабул, Газни, Гордес, Кантагар, барлық әскери бөлімдер осы жол арқылы жеткізілді. Мен Джабалда, Салангтың артында болдым. Біз бағандарды Саланг асуынан Туннадан жоғарыға және асудан қалаға дейін сүйемелдедік. Кейбіреуіміз шекараны қорғап қалдық. Ең алдымен Саланг бұл… Үлкен асу, ол Полихумрадан басталып, Джабалада аяқталады. Оның туннелі бар. Теңіз деңгейінен 3 700 биіктіктегі туннель. Бір жарым шақырым туннель және бір жарым шақырым галерея оған барады. Осы жабық жүйенің ұзындығы үш шақырымды есептеңіз. Онда бірнеше рет баған болып бара жатқан КамАЗ-дар қимылдарын тоқтатты, тұншығып қалды бұл туннельде біздің сарбаздар көп болды. Бағандар төрт бағаннан тұрады, негізінен КамАЗ-дар. Содан кейін олардың танктері, БТР-лар еріп жүреді. Түтін қатты шығады. Егер бағандар тоқтаса, онда отыру, қалу мүмкін емес. Шығу жолдары да бар, бірақ олар қашықтықта, мұны білу керек. Біз туннельді білмедік. Сондықтан біздің жігіттер тұншығып қалған жағдайлар болды. Асудың өзі, Салангтан Джабалиге дейін, үнемі атыс астында болатын учаске. Бұл учаске әскери бөлімдермен қамтамасыз етілмеуі үшін душмандар атуға, қозғалысты кешіктіруге тырысты. Сондықтан, шын мәнінде, ең есте қаларлық асу.

– Ал сіз ол жерден қанша рет өттіңіз?

– Жалпы, ол туралы барлық жерде және кітаптарда жазылады. Мен бұл асуды аптасына үш рет өткіздім. Взводтағы жағдайлардың бірі атыс кезінде командир жарақат алды. Бұл жерде мергендер жұмыс істеді, үш жалдамалы мерген, олар бағандарда кезекпен қарап тұрды. Баған тоқтады, взвод сол жерде не болып жатқанын тексеруге кетті, ол аяғынан жарақат алды. Міне, мен сол учаскеге шығып, взводты атылмаған учаскеге апаруға тура келді. Екі жүз метр бар шығар. Мен ол жерге жүгіруіп өтуім керек еді, көліктердің артына жасырынуым керек еді, өйткені бұл жерден оқ атылады.

Олар біреуді жарақаттағанын көреді, оның артынан келетінін біледі, сондықтан олар осы секторды ауқымға түсіруге тырысады. Менің ол жаққа баруыма тура келді, өйткені взвод командирі айқайлап шақырды. Ол қатты соққыға жығылды.Оған көмектесуге тура келді. Мен оны сол жерден шығардым, машинаны жүктедім, жгут қойдым, инъекция жасадым. және Джабалеге жеткізді. Джабалда 200 жүк, 300 жүк тасымалдайтын арнайы БТР ауыстырылды. 200 жүк қазірдің өзінде қайтыс болды, ал 300-жаралылар. Міне, осы БТР оларды Баграмаға апарады.

– Сонда қауіпті жердің бірі сол жер болды ма?

-Джабалда деген жерде атыс көп болып тұрады. Бұл реактивті снарядтардан негізінен айына екі рет, негізінен олар уақытты алады, ораза кезінде мұсылман күнтізбесі оларды атуға болмайды, содан кейін басқа күндерді атуға болмайды, содан кейін егін жиналған кезде олар атыс болмас үшін атпайды. Біз айына екі рет бомбаланамыз. Минометтер бомбаланады, сонымен қатар минометтер, өйткені мина ұшып бара жатқанда, оның радиусы бар, 25 метр сынықтар ұшады. Мина құлаған жерде, осы округте 25 метр, ол шабады, тіпті бұта болса да, бәрін шабады.

– Қай жылы Ауғанстаннан оралдыңыз?

– Мен 1988 жылы, тамыз айында техникаммен Термезге бардым, Термезде барлық техниканы тапсырдық, содан кейін ұшақпен бізді Новосибирскіге апарды, сол жерден пойызбен біз Обакан, Хакасияға келдік, мен желтоқсан айына дейін Хакасияда қызмет еттім. Желтоқсан айында өз отаныма оралдым.

– Қашан Қостанай облысы Ауғанстан ардагерлер одағының төрағасы болып тағайындалдыңыз?

– Шамамен, 6 жыл болды. Біз қайтып кеткен жігіттерімізге материалдық көмек көрсетуге тырысамыз, өйткені олардың көпшілігі ауруға шалдыққан. Қазір ардагерлердің ең жасы 56-55 жаста. Ең үлкені 59-шы жылғы. Үлкені тек зейнетке шығып жатыр, ал ең кішілер зейнеткерлікке дейінгі жаста.

– Мемлекет тарапынан қандай жеңілдіктер көрсетілген?

– Бізде ай сайын 3 АЕК мөлшерінде қаржылай көмек алып тұрамыз. Бұл жергілікті бюджеттен 10-11 мың теңге. Көлік салығын бір бірлікке төрт литрге дейін төлемейміз. Жер салығыннан, табыс салығынан босатылдық. Бізге жеке куәлік, жүргізуші куәлігі тегін беріледі. Мемлекеттік БАЖ төлемейміз. Содан кейін мемлекеттік БАЖ-дарды, нотариалды төлемдерден де босатылдық.

– Жалпы, қазір одақтарыңыз немен айналысады?

– Ауғанстан ардагерлер одағы жастарды патриоттық тәрбиелеумен айналысады. Қазір жастармен мектептерде, әскери патриоттық клубтарда кездеседі. Біз баскетбол, жауынгер Ухабовты еске алу, волейбол, грек-рим күресі, қоян-қолтық бо, облыстық, республикалық маңызы бар жарыстар өткіземіз. Сондықтан бүкіл облыс жастарының тәрбиесін қамтуға тырысамыз. Көбісі түсінбейді, бұл соғыс біз бен ауғандықтар арасында болды деп ойлайды. Бұл соғыс біздің соғысымыз болмаса да, бұл олардың арасындағы соғыс, бірақ ол бізге қарсы тұруға айналды. Шын мәнінде, Кеңес одағы 1979 жылы ауған халқына тек халықаралық көмек көрсеткен кезде коммунистік көзқараста болды, бұл билікке қарсы басқа адамдар арасында болған соғыс еді. Олар бір-бірімен соғысқан. Біз олардың арасында қарапайым халықты қорғап тұрдық.

Бұл күн соғысқа қатысқан сарбаздардың есінде мәңгі қалады. Жалпы алғанда, Ауған соғысы тарихтағы ең жантүршігерлік беттердің бірі болып қала береді. Бірақ осы соғыстың саяси, әскери тәжірибесін барынша ескерген жөн. Бұл еліміздің қауіпсіздігі мен бейбіт өмір сүруді қамтамасыз етудің қазіргі және келешектегі міндеттерін ақылмен шешу үшін лайықты дәріс болады. Кеңес әскерлерінің Ауғанстан аумағынан әкетілуі – шын мәнінде тарихи оқиға.

Шын­дығында, он жыл ішінде қан­шама қақтығыстар мен ажал айқастары болғанын еш­кім жоқ­­қа шығара алмайды. Жүр­­гі­зіл­ген ірі көлемдегі және кі­ш­і­­­­­гірім операциялар кезінде қан­­­­­­­­­­­­шама қаруластарымыз көз жұм­­­­ды. Жауынгер жарғысында: «Бұй­рық талқыланбайды, тек орын­далады» – деген қағида бар. Осы қағидаға сүйенсек әр­­­­­­­бір қаза тапқан, мүгедек бол­­­ған және қатысып тірі қал­­­ған жауынгерлеріміз өз борышын адал орын­­дау­ға күш салды. Сон­дық­тан­да олар өзінің әскери антын еш­қа­шан бұзған жоқ.Осы соғыс әрекеттері КСРО-ға 5 млрд. сом шығын әкелді. Ал осы соғыстың ел басына әкелген қайғы-қасіретінде шек жоқ.

Қорыта айтқанда, КСРО әскерлерінің со­ғысқа қатысуы – кеңестік үкіметтің үл­кен қателігі. Он жыл бойы көп күш пен қаражатты келешегі жоқ соғысқа жұмылдырды. Осы соғыстың ел экономикасы мен адамзат баласына әкелген ауыр қасіретінен әлем елдері сабақ алса дейміз.

Аяжан СЕРІК,
суретті түсірген
Лариса БОЖКО